Aansprakelijkheid voor ongeluk met de zelfrijdende auto
Van een auto die de remkracht doseert en er voor zorgt dat de wielen niet blokkeren, een signaal als er iemand in de dode hoek rijdt of adaptive cruise control kijkt niemand meer echt op.
Ook de auto die zonder tussenkomst van de bestuurder zelf bijstuurt (lane keeping assist) en park assist is niet echt meer opzienbarend. Toch waren dit al stappen in de richting van de ‘zelfrijdende auto’.
Op dit moment is de auto niet zelfsturend of zelfrijdend. Voorlopig heeft de auto een stuur en blijft de bestuurder (eind)verantwoordelijk. In de toekomst kan dit wel eens verschuiven.
Aansprakelijkheid bij verkeersongeluk
Bij ongevallen speelt de vraag op wie aansprakelijk is. Welke gedragingen hebben een rol gespeelt bij het ongeval en welke regels gelden er. Overkoepelend hierin is de schuldbepaling artikel 6:162 burgerlijk wetboek, de bepaling waarin de onrechtmatige daad staat beschreven.
Als onrechtmatig wordt aangemerkt:
Een inbreuk op een recht; Een doen of nalaten in strijd met een wettelijk plicht of in het maatschappelijk verkeer verlangd wordt; Toerekening kan plaatsvinden als het doen of nalaten is te wijten aan schuld óf een oorzaak die volgens de wet of verkeersopvatting voor zijn rekening komt. Ons huidige rechtsstelsel is ingericht op een doen en nalaten. Dus een handeling verrichten of het juist niet handelen daar waar het wel had gemoeten!
Oorzaak verkeersongeval?Aansprakelijkheid_verkeersongeluk_zelfrijdende_aut
Om het verkeer goed te laten verlopen zijn er regels opgesteld. Zolang iedereen zich hier aan houdt, gaat het goed. Verkeersongevallen ontstaan omdat iemand bijvoorbeeld geen voorrang verleent, door rood rijdt of plots –zonder geldige reden- op de rem stapt. In veruit de meeste situaties kennen wij een rechtsregel die voorschrijft hoe te handelen (voorrang verlenen aan verkeer van rechts, overige verkeer voorlaten gaan bij een bijzondere manoeuvre etc). Gebeurt er een verkeersongeval dan wordt beoordeeld hoe groot de schuld of eigen schuld is van de betrokken partijen.
Voor nu functioneert de regelgeving en de voorgeschreven normering prima, zodra echter de rolverdeling tussen bestuurder en techniek verschuift, verandert ook de juridische basis. Als het gaat over verkeersongevallen nu en in de toekomst wil ik drie fasen onderscheiden: 1) Besturen van een auto gebeurt door de mens: het verwijt is meestal dat de bestuurder iets heeft gedaan waarvoor deze aansprakelijk is (een doen, zoals een verkeerde inschatting of stuurfout); 2) Besturen van de auto is een samenspel tussen mens en techniek: de mens heeft een soort van complementaire/controlerende functie, maar kan en moet nog wel ingrijpen in (dreigende) gevaarlijke situaties. 3) De bestuurder heeft geen middelen meer om in te grijpen. De auto is volledig zelfsturend en autonoom. De bestuurder is passagier geworden.
Schuld door menselijk handelen
In de loop van de tijd zal de rol van de huidige bestuurder van het motorrijtuig verschuiven van feitelijk bestuurder naar passagier/inzittende.
In de eerste fase, de mens bestuurt de auto, ligt aan het leeuwendeel van de ongevallen een menselijk handelen of nalaten ten grondslag. In enkele gevallen is er sprake van dat de openbare weg niet aan de gestelde eisen voldoet (aansprakelijkheid wegbeheer) of onderdelen gebreken vertonen toe te rekenen aan de producent (productaansprakelijkheid of gebrekkige zaak).
In de tweede fase, die al in sommige situaties realiteit is, blijft de mens bestuurder en wordt hij ondersteund door techniek. Deze techniek is een hulpmiddel. Gaat echter de auto zelf inparkeren door een druk op de knop, en er ontstaat ‘schampschade’ terwijl niet de mens maar de auto stuurt, dan ontstaat er al wrijving. Het was immers de techniek die de manoeuvre niet goed uitvoerde, waarschuwde of ingreep. Had de bestuurder moeten ingrijpen en blijft deze verantwoordelijk? Zo kunnen er zich omstandigheden voordoen waardoor acuut de inparkeermanoeuvre moet worden afgebroken, wie doet dat? Naarmate de rol van de mens in het besturen van het motorrijtuig afneemt en de techniek de rol van de bestuurder overneemt, ontstaat steeds meer de situatie dat de bestuurder zelf een keuze moet maken op welk moment deze ingrijpt. Tussentijds zal de discussie ontstaan wie bestuurder de auto nu feitelijk en wie is verantwoordelijk of kan het worden toegerekend als oorzaak die volgens wet of verkeersopvatting voor zijn rekening komt. Ook worden andere vaardigheden verlangd van de bestuurder. Zo kan de auto door allerlei apparatuur (bijvoorbeeld infrarood) signaleren daar waar het menselijk ook dat niet kan. Op welk moment dient de bestuurder in te grijpen?
In de 3e fase rijdt de auto autonoom. Zodra het stuur is verdwenen en het motorrijtuig autonoom wordt, is er geen sprake meer van een doen of nalaten. Het ‘doen’ en ‘nalaten’ van de mens –zoals dat verlangd wordt bij de onrechtmatige daad, wordt overgenomen door de techniek. Een ongeval gebeurt niet meer door een handelen maar vloeit voort uit een technisch mankement, onjuist programmeren of gebrekkige communicatie over situationele verkeerswijzigingen (omleidingen/afzettingen/files etc). Het menselijk handelen komt hier niet meer aan te pas. Hiermee valt de basis uit onder de aansprakelijk gebaseerd op onrechtmatige daad.
Autopilot of autonome auto
Steeds meer zal de aansprakelijkheid verschuiven van bestuurder naar leverancier (software, hardware) en producent. Het is immer de techniek die interpreteert, communiceert, aanstuurt, bepaalt en ingrijpt. De mens komt er niet meer aan te pas. Denk aan: - Vormen van colonne rijden; - Bepalen snelheid tijdens spits, wegwerkzaamheden, drukte of groene golf; - Interpreteren van objecten en verkeerssituaties; - Bepalen van (uitwijk)manoeuvres
Het motorrijtuig wordt in grote mate afhankelijk van informatie die beschikbaar wordt gesteld via GPS of andere signalen over files, het wegennet of omleidingen, andere verkeersgebruikers en verkeerslichten. Hapert er iets in de communicatie dan ontstaat al snel een ongeluk. Het motorrijtuig rijdt enerzijds op techniek ‘aan boord’. Anderzijds is het sterk afhankelijk van informatie die via externen wordt verschaft.
Juridische gevolgen zelfrijdende auto
Bij de volledig zelfsturende auto, is het niet meer de mens die de verkeersfouten maakt of aan wie een onhandige manoeuvre kan worden toegerekend. De verantwoordelijkheid zal moeten worden gezocht bij programmeer- of softwarefouten, onjuistheden bij het interpreteren van situaties (is iets een opwaaiende plastic zak of een kind, wijk ik uit naar links (andere auto) of rechts (dikke boom), onvolledigheden in het doorgeven van wijzigingen in het verkeer (files, omleggingen en afsluitingen), gebreken in de communicatie met verkeerslichten, snelheidsbeperkingen enzovoort. Aansprakelijkheden van wegbeheerder, producent en gebrekkig product dringen zich dan op.
Artikel 185 WVW bescherming voetganger en fietser in het verkeer
Artikel 185 Wegenverkeerswet regelt de speciale bescherming van voetganger en fietser bij een aanrijding met een motorrijtuig (auto, scooter, motor, bus). Specifieker regelt dit artikel de aansprakelijkheid van de eigenaar en de houder van een motorrijtuig bij een aanrijding met een niet-motorrijtuig (fietser/voetganger). De ongemotoriseerde verkeersdeelnemers blijven goed beschermd op grond van artikel 185 WVW. De eigenaar of houder van een auto is aansprakelijk voor de met die auto toegebrachte schade aan fietser of voetganger (behoudens overmacht). In lid 1 staat niets vermeld over menselijke besturing van het motorrijtuig. In lid 2 echter staat dat de eigenaar of houder aansprakelijk is voor gedragingen van degene door wie hij dat motorrijtuig doet of laat rijden. In de praktijk zal de ongemotoriseerde die schade oploopt door een aanrijding met zelfrijdende auto schadeloos worden gesteld. In de tijd dat een bestuurder nog kan ingrijpen, wordt de invulling van het criterium overmacht interessanter. Door de grote technologische ontwikkelingen kan er meer oplettendheid worden geëist van bestuurders. Bestuurders ontvangen bijvoorbeeld waarschuwingen door middel van infraroodcamera’s wanneer voetgangers/fietsers in het donker oversteken of zich langs de weg bevinden. In de uitspraak ECLI:NL:HR:2007:AZ7863, NJ 2008,64 werd een man aangereden omdat hij in het donker dronken lang de weg liep. De aansprakelijkheid van de bestuurder werd uitgesloten vanwege roekeloosheid van de dronken man. Dit is een voorbeeld van een situatie waarin anders zou worden geoordeeld als de bestuurder van te voren was gewaarschuwd voor de voetganger.
Rol van de WAM Wet Aansprakelijkheid Motorrijtuigen
Artikel 3 WAM lid 1 dekt de burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe het motorrijtuig in het verkeer aanleiding kan geven, het verkeersrisico, van ieder bezitter iedere bezitter, houder en bestuurder. Deze aansprakelijkheid moet gebaseerd zijn op aansprakelijkheid voortvloeiende uit de wet, aldus lid 5. Hierbij te denken aan onrechtmatige daad, aansprakelijkheid voor gebrekkige producten, aansprakelijkheid voor een gebrekkige zaak of aansprakelijkheid van de wegbeheerder. In artikel 4 en 6 WAM wordt bepaald dat de verzekering niet hoeft te dekken de schade van de bestuurder zelf.
Aansprakelijkheid en onrechtmatige daad 6:162 BW
Toch blijft op de eigenaar/bezitter ook een verantwoordelijkheid rusten. Immers als de auto niet tijdig wordt geupdate, foutmeldingen worden genegeerd, kortom onvoldoende of geen maatregelen worden genomen waardoor onveilige situaties kunnen ontstaan, kan dat worden verweten op grond van onrechtmatige daad. Omdat in veel onrechtmatige daad zaken een doen of nalaten wordt verlangd zal de rol van de onrechtmatige daad als grondslag voor aansprakelijkheid bij de zelfrijdende auto afnemen en plaatsmaken voor andere aansprakelijkheden.
Aansprakelijkheid wegbeheerder 6:174 BW
Op de wegbeheerder of het overheidslichaam rust de zorgplicht voor de openbare weg. Aansprakelijkheid ontstaat op het moment dat de weg niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen. In de huidige situatie is dat een inspanningsverplichting, geen garantie. Men dient ook zelf op te letten. Het functioneren van de zelfrijdende auto valt en staat met de juiste informatie die hem ter beschikking staat. Een inspanningsverplichting is niet voldoende, immers als een weg is opgebroken, er file staat of er snelheidsbeperkingen zijn aangebracht, hoort de auto dat ‘te weten’. Datzelfde geldt voor het communiceren met verkeerslichten en de brug die open staat. Ingrijpen door de mens is niet meer mogelijk. Schort het aan de juiste informatie, dan ontstaan er onherroepelijk aanrijdingen. Vergeet dus een wegwerker de afsluiting of omleiding te registreren en de zelfrijdende auto kan dit signaal niet hebben bereikt, dan ben ik geneigd de wegbeheerder aansprakelijkheid toe te schuiven. Uiteraard blijft de wegbeheerder daarnaast verantwoordelijk voor de staat van openbare weg.
Aansprakelijkheid van de producent 6:185 BW
Indien de zelfrijdende auto gebreken vertoont kan de producent aansprakelijk worden gesteld voor de schade op grond van artikel 6:185 BW. In artikel 6:186 BW staat duidelijk wanneer de zelfrijdende auto gebrekkig is “indien het niet de veiligheid biedt die men daarvan, alle omstandigheden in aanmerking genomen, mag verwachten”. Ook hierbij gaat het om een ruim criterium die afhankelijk van de feiten en omstandigheden zal worden getoetst.
De vraag hoe hoog de lat komt te liggen. Moet de zelfrijdende auto (minstens) zo veilig zijn als de ‘maatman-bestuurder”? Zo niet is deze gebrekkig? Of is dit afhankelijk van de stand der techniek en wordt dit een voortschrijdend proces. Voor nu zal de rechtspraak geen absolute veiligheid aanhangen en uitgaan van de perfect rijdende auto. Tegengeworpen zou dit nog kunnen aan de bezitter/eigenaar/gebruiker, echter niet aan een slachtoffer die daarmee het ontwikkelrisico draagt. Als bijkomend probleem ontstaat er een bewijstechnisch een moeilijkheid. Het slachtoffer moet aantonen dat de producent aansprakelijk is. Hoe gaat het slachtoffer bewijzen dat er sprake is van een gebrekkig product. Kan deze de ‘black-box’ gegevens opvragen/inzien? Raakt dit de privacy? Wat is de rol en de bevoegdheid van Politie. De producent zal beschikken over de rijgegevens? Hoe wordt hiermee omgesprongen na een ongeval?
Gebrekkige zaak 6:173 BW
De bezitter van een roerende zaak, in dit geval de zelfrijdende auto, kan aansprakelijk worden gesteld ex artikel 6:173 BW. Op grond van artikel 6:173 BW is de bezitter van een roerende zaak, waarvan bekend is dat het een bijzonder gevaar voor personen of zaken oplevert en dit gevaar zich tevens verwezenlijkt, aansprakelijk, mits de zaak niet voldoet aan de eisen die men in de gegeven omstandigheden aan de zaak mag stellen.’ Criteria zijn dat het moet gaan om:
Roerende zaak, zoals een auto; Het gebrek moet de oorzaak zijn van de schade; Bezitter van de zaak is aansprakelijk; Bezitter komt geen beroep toe op dat hij niet op de hoogte was van het gebrek; De eisen die men in de gegeven omstandigheden aan de zaak mag stellen is een ruim criterium. Hierbij kan als uitgangspunt worden genomen dat de zelfrijdende auto niet slechter moet rijden dan een redelijk handelende automobilist met een gewone auto of geldt de beperkte norm van de stand der techniek? Er moet verder schade zijn veroorzaakt en dat moet het gevolg zijn van het gebrek in de roerende zaak. Daarnaast is bekendheid vereist, in die zin dat men bekend is met het aan het gebrek gebonden gevaar en niet het gebrek zelf. Een simpel voorbeeld is een fiets met kapotte remmen. Uitzondering blijft natuurlijk de situatie waarin de mens in de auto stapt deze in gang zet maar weet dat er een gebrek schuilt aan de auto of de updates. Dit blijft een ‘gewoon’ onrechtmatige daad scenario.
Voorlopig aansprakelijkheid gedekt
Geconcludeerd kan worden dat de WAM voldoende toekomst bestendig is. De niet gemotoriseerde houdt zijn aanspraak jegens de gemotoriseerde op grond van 185 WvW. Artikel 3 WAM bepaalt dat de verzekering moet dekken de aansprakelijkheid van bezitter, houder en bestuurder. Dit zou dus bij de zelfsturende auto niet anders zijn. De juridische kapstok echter, op grond waarvan iemand aansprakelijk is als bestuurder, vraagt soms wat kunst en vliegwerk.
Zolang de bestuurder kan ingrijpen kan het doen of nalaten daarvan in een verkeerssituatie als onrechtmatigheid worden aangerekend (bijvoorbeeld de situatie dat iemand ingrijpt maar dat niet had moeten doen of andersom). De scheidslijn tussen wanneer wél of niet ingrijpen, kortom menen dat de mens het wel beter kan dan de computer, lijkt steeds lastiger te bepalen. Heel lang kan worden volgehouden dat de gevolgen van een doen of nalaten kunnen worden toegerekend als oorzaak die volgens de verkeersopvatting voor rekening komt van de bestuurder, bezitter of houder. In de praktijk betekent dit dat een aansprakelijkstelling in de toekomst –tenzij er verzekeringsoplossingen komen- wel eens niet meer gericht moet worden aan de bestuurder, bezitter, eigenaar maar aan de producent of wegbeheerder.
Heeft u vragen over aansprakelijkheid na een verkeersongeval, neem vrijblijvend contact met ons op in Nijmegen (024) 3886680 of Arnhem (026) 4423913
